مرکز پزشکی، آموزشی و درمانی لقمان حکیم

مصاحبه خبرگزاری "تسنیم" با دکتر مهدی کریمی ، متخصص روانپزشکی لقمان حکیم

دکتر مهدی کریمی ، متخصص روانپزشکی بیمارستان لقمان حکیم طی مصاحبه ای که در خرداد ماه سال جاری "خبرگزاری تسنیم "  با وی به عمل آورد ، به بیان خودکشی ها و علل وعوامل آنها پرداخت ؛ در اینجا قسمتهایی از مصاحبه وی را در اختیار خوانندگان محترم قرار می دهیم : 

به نظر شما چرا در جامعه سنتی ـ دینی کشورمان خودکشی صورت می­گیرد و این اواخر تعداد آن رو به افزایش است؟

خودکشی علل و جنبه­های مختلفی دارد و یکی از پیچیده ترین مسائل چند جنبه­ای است، ابعادی مانند عوامل بیولوژیک، روانشناختی، جامعه شناختی و مسائل مذهبی می­تواند در خودکشی دخالت داشته باشند، فرد در بیشترین موارد خودکشی دچار اختلال روانی است و در 90 درصد اقدام به خودکشی­ها معمولا فرد یک اختلال روانپزشکی دارد که معمولاً  شایعترین اختلالات روانپزشکی در این افراد افسردگی است؛ به طور کلی 70 درصد افرادی که خودکشی می­کنند، دچار افسردگی هستند، بسیاری از این افراد تحت درمان­های روانپزشکی هستند و یا دوره­هایی از درمان­های روانپزشکی را داشته­اند، در حال حاضر خودکشی چهارمین علت مرگ و میر و چهارمین مشکل بهداشتی جهان می­تواند محسوب شود، در کل جهان این آمار افزایش پیدا کرده است و جزو بار بیماری­هایی است که کل کشورها آن را تحمل می­کنند که احتمالا در چند سال آینده این افسردگی و اقدام به خودکشی به دومین علت مرگ و میر تبدیل خواهد شد.

آمار خودکشی در ایران نیز مانند سایر کشورهای جهان در مردها بیشتر است، شاید در زنان اقدام به خودکشی سه برابر مردان باشد اما خودکشی موفق مردها بیشتر از زنان است، یکی از علتهای دیگر اقدام به خودکشی به غیر از افسردگی، سوء مصرف مواد و الکل است و گفته می­شود ممکن است سوء مصرف الکل و  افسردگی به صورت ژنتیک در فامیل به ارث برسد،  یعنی ممکن است در خانواده ای یک نفر افسرده باشد و یک نفر سوء مصرف الکل داشته باشد، بنابراین افسردگی یکی از شایعترین علل اقدام به خودکشی است و جامعه ما نیز از این امر مستثنی  نیست، در جامعه ما اختلال دیگر به نام اختلال انطباقی وجود دارد بدین معنا که گاهی استرسی به فرد وارد شود و این استرس ممکن است حاد و در طی چند ماه قبل از خودکشی باشد و فرد نتواند خودش آن را   کنترل کند؛ مکانیسم­های انطباقی فرد مختل باشد و بصورت  ناگهانی این اقدام به خودکشی را صورت دهد، افراد زیر 45 سال  معمولا افسردگی بیشتری دارند و اقدام به خودکشی در این سنین بیشتر است.

مشکلات اقتصادی و فاصله طبقاتی بین افراد جامعه تا چه اندازه در خودکشی ها مؤثر است؟

به طور کلی چهار بعد برای امنیت در زندگی لازم می باشد که یکی از این ابعاد مسئله سلامتی است، سلامتی می­تواند جسمانی، روحی و روانی و یا هر دو با هم باشد، هر کدام از این ابعاد سلامتی مختل شود فاکتوری است که می­تواند باعث به خطر افتادن امنیت فرد در زندگی شده و وی  را به سمت افسردگی و اقدام به خودکشی بکشاند، بعد دیگر مسائل اقتصادی و مالی است که بسیاری از افراد مبتلا و درگیر آن هستند، مسائل اقتصادی در بعد امنیت اجتماعی افراد فاکتور بسیار مهمی به شمار می­آیند، مسائل اخلاقی از دیگر ابعاد امنیت در زندگی است؛ پایبند نبودن به مسائل اخلاقی و دور بودن از آن تأثیر زیادی در اقدام به خودکشی دارد، آخرین بعد نیز ارتباطات فرد با محیط و افراد دیگر است؛ به هر میزان که فرد درونگراتر شود و ارتباطاتش با محیط پیرامون کمتر شود، امنیت زندگی فرد بیشتر به خطر خواهد افتاد.

علت خودکشی در سنین پایین و نوجوان جامعه نیز از این چهار بعد نشأت می­گیرد و آیا علت اقدام به خودکشی در افراد کم سن و سال هیجانات لحظه­ای نیست؟

به طور کلی شیوع اختلالات افسردگی در افراد جوانترو  با سن کمتر از 45 سال شایعتر است، ممکن است اختلالات انطباقی نیز در نوجوانان و افراد کم سن و سال شیوع بیشتری داشته باشد، یعنی استرسی در زندگی این افراد وارد می­شود؛ فرد نمی­تواند خودش را با این استرس ها منطبق کند و به صورت ناگهانی و تکانه­ای اقدام به خودکشی می­کند، البته استرس های مزمنی نیز در خانواده ممکن است وجود داشته باشد، مواردی مانند جدایی پدرها و مادرها از یکدیگر، فقدانها، مرگ و میرها، سوء مصرف مواد مخدر، خانواده­های از هم گسسته و ... می­تواند در اقدام به خودکشی تأثیر گذار باشند و یک نواجوان که پختگی کافی ندارد اگر نتواند خودش را با این استرسها منطبق کند، ممکن است به صورت ناگهانی اقدام به خودکشی نماید.

البته وقوع اتفاقاتی که پشت سر هم است و به طور مثال در کمتر از شش ماه، هفت یا هشت اتفاق برای فرد بیافتد و از آستانه تحمل وی خارج باشد نیز می­تواند در اقدام به خودکشی تأثیر داشته باشد.

آیا افرادی که خودکشی می­کنند، درک صحیحی از لحظه وقوع خودکشی و زجری که آن لحظه ممکن است با آن روبرو شوند، دارند؟

کسی که افسرده می­شود و اقدام به خودکشی می­کنددچار "اعواج شناختی " می­شود، یعنی این که درک و قضاوت درستی از مسائل اطراف خود  نداشته وآنها را  کوچکنمایی و بزرگنمایی می­کند؛ توانمندی­های خوب خود را نمی­بیند و کوچک می­شمارد و ضعفهایش را نزد خود بزرگ جلوه می­دهد، حتی ممکن است این افراد دچار باورهای غلط ودر نتیجه  تصمیمات ناگهانی شوند و اقدام به خودکشی کنند، بعد از خودکشی نیز ممکن است پشیمان شوند اما دیگر کار از کار گذشته است، به طور مثال در برخی از  مواقع که اقدام به خودکشی با دارو صورت می­گیرد؛ فرد  در فاصله زمانی که تا مرگ فرصت دارد،  ممکن است از عمل خود  پشیمان شود،  اما به هر حال گاهی آن دارو کشنده بوده ووی جان خویش را از دست می دهد، موارد متعددی وجود دارد که افرادی خودکشی کرده­ و جان سالم به در برده­اند و در نهایت از این کار پیشمان شده­اند.

وجود افسردگی و اقدام به خودکشی ممکن است با اختلالات شخصیتی فرد نیز همراهی داشته باشد، نکته­ای که نباید فراموش کنیم این است که اختلالات شخصیتی همراه با افسردگی ریسک اقدام به خودکشی را در این افراد بیشترمی کند ، یعنی  کسی دچار اختلالات شخصیتی است و افسردگی روی این افراد سوار شود، می­تواند عاملی برای اقدام به خودکشی شود.

بعضی مواقع نیز اقدام به خودکشی در سنین بالاتر به علت بیماریهای مزمن مانند انواع سرطانها، بیماریهای لاعلاج و ام اس دیده می­شود ، در اینگونه موارد ممکن است فرد آنقدر از بیماری خویش خسته شود که از زندگی سیر شده و لذتی نبرد و اقدام به خودکشی نماید .

آیا اقدام به خودکشی در ملأعام حاوی پیام و یا نمایش­گونه است؟

میتواند حالت نمایش­گونه داشته باشد، بسیاری از اقدام به خودکشی­ها در کشورهای اروپایی و آمریکایی در ملأعام انجام می­شود، یعنی بصورت پرتاب  از پلهای بلند مرتبه اتفاق می­افتد ولی دقیقا نمیتوان گفت که اقدام به خودکشی در کشور ما نیز جنبه اجتماعی دارد، پل دروازه طلایی در آمریکا از این بابت معروف است و افراد این پل را برای خودکشی انتخاب می­کنند، افزایش صنعتی شدن نیز میتواند در نوع خودکشی تغییراتی ایجاد کند.

به نظر جنابعالی چه راهکاری برای کوتاه مدت و بلند مدت برای جلوگیری از اقدام به خودکشی می­توان ارائه داد؟

مشکلات روانپزشکی و روانشناختی در تمامی جوامع وکشورها بسیار بالا است، البته خوشبختانه در کشور ما به دلیل مسائل مذهبی اقدام به خودکشی یک تابو است و گناه کبیره محسوب می­شود،در بسیاری از خانواده­های ایرانی چون پایه مذهبی دارند، هر چند که فرد افسرده ­شود اما ممکن است اقدام به خودکشی در آنان صورت نگیرد و این بیانگر این مسئله است که مذهب فاکتور بسیار مهمی در جلوگیری از این گونه اقدامات  است.

خوشبختانه اقدام به خودکشی در کشورما نسبت به سایر کشورها پایین بوده وهم چنین  افرادی که اعتقادات مذهبی بالاتری داشته باشند درصد خودکشی آنها به نسبت سایر اقشار جامعه کمتر است، اما با این اوصاف متأسفانه آمارافسردگی، اختلالات روانپزشکی، سوء مصرف مواد مخدر، جدایی هاو طلاقها، از هم گسستگی خانواده­ها،  داغ دیدگی­ها، تصادفات منجر به فوت در کشور ما بالا است و تمامی این موارد علتهایی برای اقدام به خودکشی به شمار می­روند.

خانواده­ها باید نسبت به این مسائل بسیار حساس باشند، خانواده­های از هم گسسته، مطلقه ­ها وافرادی که شاغل بوده­ و اکنون چند ماه است که بیکار شده­اندبرای افسردگی و اقدام به خودکشی مستعدتر هستند.

به هر حال بهتر است بیماری روانپزشکی افراد شناسایی شود و فورا تحت نظر روانشناس و روانپزشک قرارگیرند؛ بعضی از این بیمارها نیاز به درمان و برخی دیگر در موارد حاد نیاز به بستری شدن دارند، این افراد نیاز به مشاوره، حمایت از طرف خانواده و مجامع دارند.

کدامیک از دستگاه­های اجرایی مهمترین نقش برای جلوگیری از خودکشی در بلند مدت را می­توانند ایفا کنند؟

به نظر من مهمترین دستگاه مسئول وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است که در زمینه آموزش باید خانواده­ها را درگیر این قضیه کند و تابو بودن اختلالات روانپزشکی باید شکسته شود و اگر فردی دچار اختلالات افسردگی، شخصیتی، اضطرابی، بیماریهای اعصاب و سوء مصرف مواد مخدر است نباید آن را ننگ بداند، این تابوها باید با آموزش و رسانه­ای کردن حل شوند و قبل از اینکه فرد درگیر اقدام به خودکشی شود، بیماری وی باید شناخته شود.

گسترش فضای مجازی و اعتیادی که جامعه ما در این فضا دچار آن شده است، می­تواند تأثیر روی افزایش خودکشی و جرایم دیگر داشته باشد؟

دقیقا می­تواند تأثیر داشته باشد، زمانیکه اعتقادات مذهبی افراد دچار چالش و روابط بین زن وشوهری مختل شود، بی­دینی و مشکلات روابط بین خانواده ایجاد و روابط خارج از زندگی زناشویی در فضای مجازی زیاد شود که متأسفانه این مسأله برای جامعه مذهبی ما داغ بزرگی است، این ارتباطات می­تواند باعث ایجاد سوء زنهای شدید و از هم گسیختگی خانواده­ها شود، البته این انگها ممکن است فقط در حد یک پیام، تماس تلفنی و یا ارتباطی در فضای مجازی باشد اما این گمانها می­تواند آنقدر تحریک کننده باشد که باعث سوء ظنهای شدید شود و فرد برچسبهایی بخورد و در نهایت اقدام به خودکشی کند.

به نظر شمادرج اخبار خودکشی در رسانه­ها مجاز است؟ اگر مجاز می­دانید درج این اخبار باید چگونه باشد؟

فکر نمی­کنم نشر اخبار خودکشی و اقدام به خودکشی در رسانه­ها به این صورتی که اکنون درج می­شود، مجاز باشد و در حقیقت این اقدام باعث تبلیغ خودکشی می­شود و متأسفانه این مورد نیز برای جامعه ما داغ بزرگی است و به نظر من یکی از مواردی که اخیرا باعث شیوع خودکشی شده است، رسانه­ای شدن موارد اول و دوم است و بنده به عنوان متخصص در مسئله خودکشی موافق نیستم که این مسائل رسانه­ای شود؛ مشکلات خانواده­ها و جامعه، افزایش آمار طلاق، سوء مصرف مواد مخدر، الکل و به طور کلی آسیبهای اجتماعی باید شناسایی و رسانه­ای شوند وباآموزش صحیح بیماریهای اعصاب و روان شناسایی واز تابو بودن خارج شوند و سازمان­هایی که می­توانند در عرصه آموزش، پیشگیری و درمان مؤثر واقع شوند باید اقدام کنند.

رسانه­ای شدن خودکشی می­تواند بحث یادگیری و نمایش­گونه داشته باشد و من به عنوان یک متخصص در این زمینه به هیچ وجه با رسانه­ای شدن آن موافق نیستم.